A është Artana ( Novo Bërdo) Demastioni që ende nuk është zbuluar !?

A është Artana ( Novo Bërdo) Demastioni që ende nuk është zbuluar !

Dëshmitë historike, Straboni dhe burime të tjera

Dëshmia më themelore për ekzistencën e Demastionit vjen nga Straboni, i cili në librin e tij Geographica (VII, 7, 8) shkruan:

“[…] aty afër janë edhe minierat e argjendit në Damastion (Δαμάστιον), rreth të cilave dyestët (Dyestae) dhe enkelenjtë (Enchelii, që quhen edhe Sesarethii) bashkë vendosën sundimin e tyre.”

Ky citat tregon qartë se Demastioni nuk ishte thjesht një qytet, por edhe një qendër ekonomike dhe strategjike, e lidhur ngushtë me minierat e argjendit. Sipas burimeve moderne, Demastioni ka qenë gjithashtu qendër monetare: në shekullin IV p.e.s. prodhoheshin monedha argjendi me emrin ΔΑΜΑΣΤΙΝΩΝ (“e Damastianëve”). Disa prej këtyre monedhave paraqesin simbolin e çekanit të minatorit, një tregues i drejtpërdrejtë i lidhjes së qytetit me aktivitetin minerar dhe përpunimin e metaleve fisnike.

Dyshimet arkeologjike dhe vendndodhja e Demastionit
Pavarësisht rëndësisë që i atribuohet nga burimet historike, lokacioni i Demastionit nuk është përcaktuar me siguri. Ka disa hipoteza alternative:

Hipoteza e Novobërdës / Artanës:
Në studimet moderne, sugjerohet se Demastioni mund të ketë qenë afër Novo Brdo / Artanës, në territorin e sotëm të Kosovës. Hulumtuesi Dubravka Ujes (ToposText) propozon këtë vend, duke u bazuar në koncentrime monedhash Demastion dhe gjurmë artefaktesh greke.
Një punim i ri nga Johannes Heinrichs (Karanos. Bulletin of Ancient Macedonian Studies, 2024) analizon qarkullimin e monedhave dhe sugjeron që pikat ku janë gjetur monedhat konvergojnë në minierat e juglindjes së Kosovës. Ai argumenton se Demastioni ka pasur lidhje ekonomike të forta me Lidhjen Chalkidiane, duke mbështetur lokalizimin në Dardani.

Hipoteza të tjera:
Disa studiues vendosin Demastionin më pranë liqenit të Ohrit (Iliria jugperëndimore), duke u bazuar në burime gjeologjike dhe analizë të pasurive minerare. Sidoqoftë, këto vendndodhje nuk shpjegojnë aq qartë qarkullimin e monedhave apo lidhjen me tregjet helene.

Artana / Novo Brdo,  Kontekst gjeologjik dhe minerar

Artana, historikisht Novo Brdo, është një qendër minerare me rëndësi të madhe. Sipas analizave gjeologjike dhe raporteve bashkëkohore:

Ka deponime të tailing-eve (hedhura minerare) në dy zona pranë Artanës, përmbajnë plumb, zink dhe argjend.

Aditet minerare V dhe VI të minierës së Artanës tregojnë se ka qenë një sistem i thellë minierar me galeri historike në lartësi prej 805 m mbi nivelin e detit.

Gjetja e karbonit, plumbit dhe depozitave me argjend sugjeron aktivitet intensiv minerar.

Rreth 2 km veri të fshatit Artanë ndodhen deponi të konsiderueshme, që dokumentojnë aktivitetin minerar të vazhdueshëm.

Në rajon ka miniera të njohura, si Miniera Novo Brdo (Artana) dhe Kishnica, të cilat konfirmojnë përhapjen e aktivitetit minerar në zonë.

Këto evidenca mbështesin hipotezën që Demastioni mund të ketë qenë pikërisht këtu, si nyje minerare dhe monetare, e lidhur me rrjetin e tregtisë së argjendit.

A mund të jetë Demastioni Novoberda / Artana?

Monedhat ΔΑΜΑΣΤΙΝΩΝ gjenden rreth Novo Brdo, duke e bërë hipotezën serioze.

Analizat moderne lidhin këtë zonë me rrjetin e qarkullimit të argjendit nga minierat drejt tregjeve helene.

Profili ekonomik dhe gjeologjik i Artanës (minierat e argjendit, plumbi dhe zinku) e bën këtë lokalizim më realist se propozimet e hershme që e vendosnin në Ilirinë perëndimore.

Implikime historike dhe arkeologjike
Nëse Demastioni ishte pranë Artanës / Novo Brdo:

Ekonomike: Dardania ishte një qendër minerare e rëndësishme, furnizonte tregjet helene dhe më gjerë.

Politike: Lidhjet me Lidhjen Chalkidiane mund të sugjerojnë marrëveshje strategjike për kontrollin e burimeve.

Arkeologjike: Nevojiten gërmime të synuara për të zbuluar struktura urbane, galeri minerare, objekte përpunimi metalesh dhe mure qytetërimi.

Demastioni nuk është thjesht një qytet i humbur. Ai ishte i lidhur me minierat e argjendit dhe tribujt ilirë (Dyestae dhe Enchelii). Dyshimi historiko‑arkeologjik që Demastioni mund të jetë Novoberda / Artana mbështetet nga gjetjet monetare, studimet moderne dhe evidencat gjeologjike. Kjo ka implikime të mëdha për historinë ekonomike dhe minerare të Dardanisë antike. Megjithatë, pa gërmime sistematike, lidhja mbetet hipotetike, duke i hapur rrugë studimeve të mëtejshme./xlpress.tv/