“Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” në Paris

“Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” në Paris

Nga Alfred Beka

Romani “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” i autorit Jusuf Buxhovi, i përkthyer në gjuhën frënge nga Odette Marquet, i cili mban titullin “Qui resiste a la peste resiste au diable” (Ai që i bën ballë murtajës i bën ballë edhe djallit), është botuar nga botuesi i njohur francez “L’Harmattan” në Paris.
Pas botimit në serbokroatisht (1986) dhe në sllovenisht (1990), romani i shkrimtarit të mirënjohu Jusuf Buxhovi, “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, u botua edhe në gjuhën frënge. I përkthyer në gjuhën frënge nga Odette Marquet, romani mban titullin “Quie resiste a la peste resiste au diable” (Ai që i bën ballë murtajës i bën ballë edhe djallit). Krahas përkthimit, romani shoqëroret me pasthënien e eseistit shqiptar Alexsandre Zotos (profesor në Universitetin Saint Etienne të Parisit) si dhe një bisedë të gjatë të publicistit Michel Riviere me autorin rreth problemeve kulturore dhe politike të botës shqiptare në raport me qytetërimin perëndimor.
Botuesi i njohur i Parisit “L’Harmattan”, i cili është botuesi i dytë frankofon në botë, është përkujdesur që prezantimi i autori Buxhovi në Paris të jetë në një nivel sa më të lartë. Kështu, promovimi i veprës “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, në “Theatre du Lucernaire” në qendër të Parisit, ku rëndom paraqiten autorët e rëndësishëm botëror.
Në këtë promovim morën pjesë edhe ambasadorët e dy shteteve shqiptare në Paris, ai i Kosovës, Muhamedin Kullashi dhe ai i Shqipërisë, Ylljet Aliçkaj.
“Edhe kur dua t‘i iki historisë, ajo më ndjek dhe sikur nuk bën pa të”, kështu shprehej shkrimtari i madh gjerman, Gynter Gras, gjatë kohës kur sapo kishte botuar një prej romaneve të tij më të rinj, ku trajtonte ngjarjet që deri vonë ishin të paprekura që lidheshin me gjenocidin që është ushtruar ndaj gjermanëve të Prusisë dhe vendeve të tjera lindore, në prag të mbarimit të Luftës së Dytë Botërore nga ana e rusëve, çekëve, por edhe e fitimtarëve. Kur nisi të shkruante “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, Jusuf Buxhovi e dinte se nuk mund t‘i shmangej historisë së vendit të tij, sado që personazhet që kërkonte të krijonte i donte të çliruar nga ajo çfarë ndodhte përditë me të. Historia është diçka e pashmangshme, aq më tepër për një shkrimtar që vjen në letërsi pas studimeve për histori. Por marrja me të do të thotë një hulumtim në gjërat e shkuara, ndoshta dhe për të korrigjuar ato mesazhe që janë përcjellë jo në mënyrën e duhur në kohët tona. Ndoshta kjo ishte ajo që e ngacmonte në kohët kur nisi të hidhte për herë të parë në letër “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, shënime që më pas do të ktheheshin në një nga romanet më të njohura të prozatorit kosovar. Libri, i cili vazhdon të jetë interesant edhe sot për mënyrën sesi tenton të ofrojë realitetin e një kohe, personazhet e së cilës janë realë në histori, vazhdon të mbetet si një nga prodhimet më të mira të prozës së Buxhovit, i cili vazhdon të jetë koherent në jetën artistike kosovare. Ish-gazetari i njohur, por dhe një figurë e rëndësishme e jetës intelektuale të Prishtinës, është shprehur kohë më parë se këtë roman, e ka parë edhe si një rrugëtim për të treguar rëndësinë që kanë proceset intelektuale në jetën e një vendi dhe që lëvizje të tilla gjithnjë janë progresive dhe të rëndësishme për rezultatet që sjellin. Dhe ndërsa ti je duke shfletuar këtë libër, të cilin ai e shkroi më shumë se 20 vjet më parë, kur për disa vjet jetoi në Gjermani, kupton se udhëtimi në personazhet historike, gjithnjë është një mënyrë për të kuptuar të tashmen. Historia mbart gjithnjë diçka përtej asaj që duket. Dhe librat që rreken të tregojnë këtë gjë, më shumë se historianët edhe në format e tyre letrare e tregojnë këtë gjë. “Ngado që sillesh ndodh historia, ndaj së cilës askush nuk mund të jetë indiferent. Në përputhje me këtë qëndrim sillem dhe do të sillem, gjë që faktet, kronikat, si dhe dokumentet e kohës paraqesin atë burimin e pashtershëm të vokacionit tim krijues me përkushtimin që ngjarjet t‘i kthej në të vërteta artistike”, shprehet Buxhovi në një intervistë. Dhe Gjon Nikollë Kazazi nuk është një emër i zakonshëm personazhi. Ai është një figurë e njohur historike që jo pa qëllim është marrë nga Buxhovi për të udhëtuar në viset e Kosovës ku e ndalon shkrimtari. Ai ishte një perlat i lartë katolik që shërbeu në Ballkan dhe u shqua për zbulimin e “Mesharit” të Gjon Buzukut, por edhe për qëndrimin prej një intelektuali që ishte i përcaktuar t‘u rrijë përballë lëvizjeve intelektuale dhe kulturore në ato rrethana. Nëse u referohemi zhvillimeve historike, veprimet e tij do të jenë të ngjashme me atë të pararendësve të tij si Budi, Bogdani dhe më vonë edhe Gjeçovi dhe të tjerët që ishin shkolluar në perëndim dhe përpiqeshin që kujtesën shpirtërore ta ushqenin me kulturën perëndimore, gjë që nuk ishte punë e lehtë. Por nuk është vetëm ky karakter një fakt historik në këtë roman. Sipas Buxhovit, fakti historik është edhe çështja e përhapjes së sëmundjes së murtajës në viset shqiptare në shekullin shtatëmbëdhjetë, e cila në disa relacione perëndimore vlerësohet “si e mundur pjesërisht nga mbrojtja që i është bërë nga njëfarë grrithjeje”, që nga aspekti i shkencës së mjekësisë shpjegohet me njëfarë autovaksinimi, që më vonë është përqafuar nga mjekësia me çka është aplikuar vaksinimi në masë, që njerëzimin e ka shpëtuar nga shkatërrimet. Kjo është gjuha e fakteve përzgjedhur nga Buxhovi. “Natyrisht se personaliteti i Kazazit dhe murtaja janë shfrytëzuar në kontekste që lidhen me të keqen që kërcënohet, që nuk mund të jetë spontane, por nga dika, si dhe të mirën, që po ashtu duhet të mos jetë spontane, por e organizuar dhe kjo mund të bëhet vetëm nga forcat intelektuale dhe të përgjegjshmit”, shprehet ai. Nëse u referohemi rrëfimeve që ai ka dhënë për këtë roman, duket se tendenca për të evidentuar një pjesë të historisë, e cila mund t‘i flasë të sotmes ka qenë qëllim i tij kur nisi të shkruante rreshtat e parë të këtij romani. Si një historian i mirë, ai e di se lëvizjet historike nuk mund të ndodhin pa praninë e intelektualëve. Lëvizjet të tilla intelektuale apo kulturore janë shenjat e para të atyre lëvizjeve që më vonë mund të shënohen në histori. Gjithçka nis nga revolucioni i mendjes, ndaj nuk mund të kemi procese nëse mendja nuk nis të lëvizë. Ndoshta suksesi i librave të tij qëndron ndoshta edhe te mënyra se si ai orvatet për të treguar se çfarë sjellin realisht lëvizjet intelektuale në jetën e një vendi që ka nevojë për këto lëvizje. “Kazazi, por edhe personazhet e tjera që qëllimisht i kam veçuar nga historia, janë bartës të frymës civilizuese, që janë intelektualë të lartë dhe me sjelljet dhe veprat e tyre i takojnë kujtesës historike, ndërsa të tjerët janë revolucionarë, që rrënojnë për ‘të ndërtuar”‘ sistemet totalitare dhe ato që dihet se ku kanë çuar dhe ku kanë përfunduar”, rrëfen ai.
Libri i botuar n; vitin 1982, vazhdon të mbetet si një nga botimet më të mira të penës së Buxhovit, një botim të cilit mund t‘i rikthehesh shpesh për të evidentuar nëpërmjet laboratorit të tij krijues, ndodhi dhe fenomene që kanë shoqëruar jo vetëm jetën e Kosovës, por dhe historinë tonë të përbashkët. Me një stil të thjeshtë, Buxhovi na fton të ndjekim një botë ndoshta të panjohur për lexuesin shqiptar, ajo botë e burrave dhe odave të Kosovës, apo botën e shqetësuar të një shkrimtari për fatin e vendit të vet, i cili gjen të gjitha mënyrat duke thirrur në ndihmë edhe historinë për të përcjellë një mesazh nëpërmjet përfytyrimeve të fantazisë. Kjo është letërsia e Buxhovit, e cila nuk ka si të mos jetë një kontribut më tepër në situatat delikate që përcjellin vit pas viti a kohë pas kohe vendin më të brishtë të Ballkanit. “Dimri i fortë e sjell verën e mirë”, shkruan diku Buxhovi. Të shpresojmë se këto dimra do të jenë një verë e pafund jo vetëm për Kosovën, por edhe për letërsinë e saj, e cila njihet shumë pak në gjysmën tjetër të saj. Dhe botimin e “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” ne e gjetëm në fondin e librave të mbetura nga shtëpia botuese “Naim Frashëri” e vetmja që botonte shkrimtarët kosovarë. Ndërsa sot që rrugët dhe komunikimi është i hapur është e vështirë të gjesh në libraritë e Tiranës libra të autorëve përtej kufirit. Ndërsa “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit” edhe pse i vjetruar në letër, na rrëfen se në vendin ku krizat politike vazhdojnë letërsia qenka më e butë e më ekspresive se në vendet kur gjithçka shkon lehtë.
(Gazeta “Shqip”)