Çmimi Nobel për Letërsinë 2025 i është ndarë shkrimtarit hungarez László Krasznahorkai

Çmimi Nobel për Letërsinë 2025 i është ndarë shkrimtarit hungarez László Krasznahorka

“për krijimtarinë e tij magjepsëse dhe vizionare, e cila, në mes të tmerrit apokaliptik, riafirmon fuqinë e artit.”

Shkrimtari László Krasznahorkai ka lindur në vitin 1954 në qytetin e vogël Gyula, në juglindje të Hungarisë, pranë kufirit me Rumaninë. Një zonë e ngjashme rurale e largët është edhe skena e romanit të tij të parë, “Sátántangó”, botuar më 1985 (“Satantango”, 2012), i cili u bë një sensacion letrar në Hungari dhe vepra që i solli autorit famë të menjëhershme.
Romani paraqet, në mënyrë jashtëzakonisht sugjestive, një grup banorësh të varfër në një fermë kolektive të braktisur në fshatrat hungareze, pak para rënies së komunizmit. Heshtja dhe pritja mbizotërojnë, derisa karizmatiku Irimiás dhe bashkëpunëtori i tij Petrina, të cilët të gjithë i kishin besuar të vdekur, papritmas shfaqen në skenë. Për banorët që presin, ata duken si lajmëtarë ose të shpresës, ose të gjykimit të fundit.
Elementi “satanik” i përmendur në titull është i pranishëm në moralin e tyre skllavërues dhe në hipokrizinë e mashtruesit Irimiás, që, megjithëse efektive, është njëkohësisht mashtruese dhe i lë pothuajse të gjithë të mbërthyer në nyje. Të gjithë në roman janë në pritje të një mrekullie, një shpresë që që në fillim shpohet nga motoja hyrëse e Kafkës:

“Në atë rast, do ta humb gjënë duke pritur për të.”
Romani u shndërrua në një film tepër origjinal më 1994, në bashkëpunim me regjisorin Béla Tarr.

Kritikja amerikane Susan Sontag e quajti shpejt Krasznahorkain “mjeshtrin e apokalipsit” në letërsinë bashkëkohore, një vlerësim që ajo e arriti pas leximit të romanit të tij të dytë “Az ellenállás melankóliája” (1989; “The Melancholy of Resistance”, 1998).
Këtu, në një fantazi horror të etur dhe të përflakur, që zhvillohet në një qytet të vogël hungarez të vendosur në një luginë të Karpateve, drama është ngritur në një nivel edhe më të lartë. Që nga faqja e parë, ne – bashkë me zonjën e pakëndshme Pflaum – gjendemi në një gjendje marramendëse emergjence. Shenjat ogurzeza janë të shumta.
Ngjarja kyçe që nxit zhvillimet dramatike është ardhja në qytet e një cirku fantazmë, atraksioni kryesor i të cilit është trupi i një balene gjigante. Ky spektakël misterioz dhe kërcënues vë në lëvizje forca ekstreme, duke nxitur përhapjen e dhunës dhe vandalizmit. Ndërkohë, paaftësia e ushtrisë për të parandaluar anarkinë krijon mundësinë e një grushti shteti diktatorial.
Duke përdorur skena ëndërrimtare dhe karakterizime groteske, László Krasznahorkai përshkruan mjeshtërisht luftën brutale midis rendit dhe kaosit. Asnjë nuk mund t’i shpëtojë pasojave të terrorit.

Në romanin “Háború és háború” (1999; “War & War”, 2006), Krasznahorkai e zhvendos vëmendjen përtej kufijve të atdheut të tij hungarez, duke e lejuar arkivistin e përulur Korin të vendosë, si aktin e fundit të jetës së tij, të udhëtojë nga periferia e Budapestit në New York, në mënyrë që, qoftë edhe për një çast, të zërë vendin e tij në qendër të botës.
Në arkivat e vendlindjes, ai ka gjetur një epos të lashtë të jashtëzakonshëm për luftëtarë që kthehen në shtëpi, të cilin shpreson ta bëjë të njohur për botën.
Proza e Krasznahorkait është zhvilluar drejt një sintakse rrjedhëse me fjali të gjata, të përdridhura dhe pa pika ndalimi, që është bërë shenja e tij dalluese.

🔗 Lexoni më shumë rreth Çmimit Nobel për Letërsinë 2025 këtu:
https://bit.ly/4pMBORJ