Fjodor Dostojevski e kuptoi vuajtjen njerëzore më mirë se shumica e filozofëve  sepse ai e jetoi atë.

Fjodor Dostojevski e kuptoi vuajtjen njerëzore më mirë se shumica e filozofëve  sepse ai e jetoi atë.

Në vitin 1849, në moshën vetëm 27-vjeçare, Dostojevski u arrestua për pjesëmarrje në një rreth letrar që diskutonte ide politike të ndaluara. Ai u hodh në një qeli të akullt në Shën Petersburg dhe u dënua me vdekje nga skuadra e pushkatimit.

Në mëngjesin e ekzekutimit, qëndronte përballë ushtarëve, me sytë e lidhur, duke pritur urdhrin përfundimtar.
Në çastin e fundit, mbërriti një lajmëtar — dënimi i tij ishte falur nga Cari. Ishte një akt mizor mëshire, një ndëshkim i menduar për t’ia thyer shpirtin.

Në vend të ekzekutimit, ai u dërgua për katër vjet punë të rëndë në një kamp burgimi në Siberi, i lidhur me zinxhirë në kyçet e këmbëve, duke fjetur mbi kashtë, mes hajdutëve dhe vrasësve.
Aty humbi gjithçka — lirinë, shëndetin, pozitën, iluzionet. Por gjeti diçka tjetër.

Gjeti dhembshurinë.

Ai pa shkëndijën hyjnore edhe te shpirtrat më të thyer. Pa se mirësia dhe e keqja bashkëjetojnë në çdo zemër.
Kur u lirua më në fund, nuk shkroi si njeri që teorizon mbi dhimbjen, por si dikush që i kishte parë sytë e saj nga afër.

Ajo përvojë formësoi çdo fjalë që ai shkroi më pas.
Krim dhe ndëshkim, Idioti, Demonët, Vëllezërit Karamazov — të gjitha lindën nga e njëjta e vërtetë e zhveshur: se shpengimi është i mundur vetëm përmes vuajtjes, dhe se edhe zemra më e errët është e aftë për dritë.

Dostojevski shkroi njëherë:
“Dhimbja dhe vuajtja janë gjithmonë të pashmangshme për një mendje të madhe dhe një zemër të thellë.”
Ai nuk e lavdëronte mjerimin; ai thoshte se të ndjesh thellë, të jetosh vërtet, do të thotë të vuash me ndershmëri — dhe megjithatë të zgjedhësh dashurinë.

Ai kurrë nuk u pasurua. Luftoi me borxhe dhe sëmundje. Por fjalët e tij e mbijetuan atë. Librat e tij nuk janë thjesht romane — janë rrëfime të shpirtit njerëzor.

Dhe ndoshta pikërisht për këtë arsye Dostojevski mbetet i rëndësishëm edhe sot: sepse na kujton se, edhe në qelinë më të errët, edhe në çastet më pranë vdekjes, shpirti njerëzor mund të zgjohet, të falë, e të dojë sërish.

“Ai ishte dënuar të vdiste, por në atë moment mësoi të jetonte.”