Njeriu që ishte e Enjte nuk është thjesht një roman – është një rreng filozofik

Kur isha tetë vjeç, zbulova se mësuesja ime, zonja Henderson – e cila gjatë ditës dukej aq e sjellshme – ishte e njëjta grua që bërtiste ndaj burrit të saj në parkingun e një supermarketi. Ajo ndarje e thellë e përjetuar shkatërroi diçka në mënyrën si e kuptoja natyrën njerëzore — si mund të ishte dikush dy gjëra krejtësisht të ndryshme njëkohësisht, si vetë identiteti mund të ishte një rol që e veshim dhe e zhveshim si rrobat. Ajo marramendje më pushtoi sërish kur rashë në labirintin e romanit të G.K. Chesterton-it “Njeriu që ishte e Enjte”, një libër që më bindi se ndoshta secili që njoh është dikush tjetër krejt ndryshe.

Gabriel Syme infiltron një këshill anarkist për të marrë rolin e të quajturit “E Enjte”, për të zbuluar se secili anëtar tjetër është gjithashtu një detektiv i maskuar. Ajo që pritet të jetë një moment qesharak, kthehet në një nga zbulimet më të frikshme në letërsi: të gjithë po përgjojmë njëri-tjetrin ndërkohë që shtiremi si vetë ajo që po luftojmë kundër. Shaka është mbi të gjithë, dhe kulmi i saj është vetë realiteti.

Chesterton nuk shkruan thjesht një histori detektiveske — ai bën një ndërhyrje filozofike mbi natyrën e identitetit, rendit dhe kaosit. Çdo zbulim që një tjetër “anarkist” është në fakt polic, në vend që ta bëjë botën më të qartë, e bën më të pakuptueshme. Nëse të gjithë janë në maskim, nëse çdo armik është aleat, nëse çdo komplot është kundërkomplot – atëherë çfarë është reale?

Gjenialiteti i Chesterton-it qëndron në faktin se ai e bën paranojën të ndjehet si ndriçim. Sa më shumë që Syme mëson për botën që e rrethon, aq më pak e kupton atë. Çdo përgjigje lind dhjetë pyetje të reja. Çdo aleat mund të jetë armik. Çdo armik mund të jetë Zoti i maskuar. Libri kthehet në një sallë pasqyrash ku asgjë nuk është ashtu siç duket – përfshirë edhe vetë pasqyrat.

Ajo që më rrëzoi ishte vetëdija që kjo nuk është fantazi – është përshkrimi më i saktë i jetës moderne që është shkruar ndonjëherë. Të gjithë jemi duke luajtur versione të vetes sonë, duke u shtirur si diçka që nuk jemi, pjesë e sistemeve që nuk i kuptojmë, duke luftuar beteja me qëllime që mbeten të fshehta për ne. Këshilli anarkist është thjesht një metaforë për vetë ekzistencën.

Skenat e ndjekjeve nëpër Londër ndihen si ëndrra ku peizazhi ndryshon nën këmbët e tua. Proza e Chesterton-it ka një energji të çmendur që përputhet me kaosin psikologjik – fjali që nisin si vëzhgime dhe përfundojnë si granata filozofike. Nuk je kurrë i sigurt nëse po lexon një thriller, një komedi apo një traktat teologjik të kamufluar si të dyja.

Fundi më la duke parë tavanin për orë të tëra, duke u përpjekur të kuptoj çfarë kisha përjetuar. Zbulimi i “të Dielës” – se ai është njëkohësisht udhëheqësi i anarkistëve dhe i policisë, si kaosi ashtu edhe rendi, si problemi edhe zgjidhja – nuk është thjesht një kthesë rrëfimi. Është një shaka kozmike që riformulon gjithçka që ka ndodhur më parë, pa shpjeguar asgjë fare.

E mbarova këtë libër duke kuptuar pse Chesterton e quajti atë “një makth i rendit, jo i çrregullimit.” Tmerri i vërtetë nuk është kaosi – është mundësia që gjithçka ka kuptim të përkryer në mënyra që jemi shumë të kufizuar për t’i kuptuar. Që pas çdo konspiracioni fshihet një tjetër më i madh, pas çdo modeli qëndron një model më i thellë, pas çdo të vërtete qëndron një e vërtetë më e madhe që përmban vetëkundërshtimin e saj.

Njeriu që ishte e Enjte nuk është thjesht një roman – është një rreng filozofik që Chesterton ua luan nevojës së lexuesit për siguri. Është një libër që të bën të vësh në dyshim jo vetëm atë që di, por edhe nëse është e mundur të dish diçka fare. Dhe pasi ta kesh lexuar, nuk do ta shikosh më askënd njësoj. Sepse tani e di: ndoshta të gjithë jemi detektivë që shtiremi si anarkistë, ose anarkistë që shtiremi si detektivë, ose ndoshta diçka tjetër krejt tjetër që shtiret si të dyja.

📖 Libri: https://amzn.to/3TKTe2B