Sofia Tolstaja: Gruaja që mbajti mbi supe gjeniun e Tolstoit

Sofia Tolstaja: Gruaja që mbajti mbi supe gjeniun e Tolstoit

Historia e mban mend Lav Tolstoin. Por pas burrit që shkroi Lufta dhe Paqja dhe Anna Karenina qëndronte një grua, emri i së cilës përmendet shumë shpesh vetëm si një fusnotë.

Sofia Tolstaja nuk ishte thjesht gruaja e Tolstoit. Ajo ishte redaktorja e tij, menaxherja, daktilografja, kopistja, botuesja, nëna e trembëdhjetë fëmijëve të tyre dhe amortizuesja emocionale e një burri po aq i trazuar sa edhe i ndritur.

Kur ai ia dorëzoi dorëshkrimin e Luftës dhe Paqes, nuk ishte ndonjë version i pastër — ishte faqe mbi faqe rrëmujë, një gjeni që priste të merrte formë. Ajo u ul, natë pas nate, duke e kopjuar me dorë plot shtatë herë, duke deshifruar shkrimin e tij të çrregullt, duke organizuar mendimet e tij të rrëmujshme, dhe duke bërë atë që askush tjetër s’mund të bënte — t’ia bënte gjeniun të lexueshëm.

Dhe nuk ndaloi me kaq. Ajo negocioi me botuesit, mbrojti veprat e tij, ruajti trashëgiminë e tij ndërsa ai shpesh zhdukej në kriza shpirtërore dhe idealizëm.

Por ajo nuk ishte vetëm një asistente. Kishte mendjen e saj, ditarët e saj, dhimbjen e saj. Sofia ishte një shkrimtare më vete — një grua me perceptim të jashtëzakonshëm, ndjeshmëri dhe inteligjencë. Ditarët e saj, të dhimbshëm dhe të kthjellët, tregojnë një grua që lufton me dashurinë, mëritë, përkushtimin dhe lodhjen.

Ajo e donte thellësisht Tolstoin. Por kjo dashuri pati një çmim.

Ai përqafoi varfërinë. Ajo menaxhoi pronën. Ai kërkoi pastërtinë shpirtërore. Ajo rriti fëmijët. Ai predikoi kundër lidhjes emocionale. Ajo mbajti mbi supe barrën e jetës së tij.

Dhe megjithatë, ajo qëndroi. Edhe kur ai e shtyu larg në vitet e fundit, edhe kur ai u tret në abstraksione, ajo qëndroi e lidhur me shtëpinë, me trashëgiminë, me njeriun.

Kur Tolstoi vdiq në atë stacion të ftohtë treni, i vetëm dhe i rrethuar nga të panjohur, Sofia arriti me vonesë. Fillimisht nuk e lejuan të hynte në dhomë. Pamja është zemërthyese — gruaja që i kishte dhënë aq shumë, qëndronte jashtë derës, teksa ai merrte frymën e fundit.

Por ndoshta tragjedia më e thellë është se për dekada me radhë, edhe ne e kemi lënë të njëjtën grua jashtë rrëfimit të jetës së tij.

Sofia nuk ishte thjesht gruaja e një shkrimtari të madh. Ajo ishte pjesë e madhështisë së tij. Dora e qëndrueshme pas gjeniut. Bashkautore e heshtur e qëndrueshmërisë, e familjes dhe e trashëgimisë.

Të festosh Tolstoin pa Sofinë do të thotë të lexosh vetëm gjysmën e tregimit. Do të thotë të injorosh gruan që mbarti barrën emocionale të letërsisë, dhimbjen e gjeniut dhe kaosin e një dashurie të ndërlikuar.

Sofia Tolstaja meriton më shumë se mirënjohje. Ajo meriton njohje. Ajo meriton vend në histori. Sepse ndërsa Tolstoi shkruante historinë, Sofia e jetonte atë.

Dhe nëse Tolstoi na dha tregime që ndryshuan botën, Sofia na dha hapësirën ku ato tregime lindën. Edhe kjo është një formë gjeniu — e qetë, shpesh e padukshme, por aspak më pak e thellë.

📖 Ditarët e Sofia Tolstajas — Lexo më shumë këtu