Trupi i përmbysur i Shën Simonit, martirizimi si dëshmi dhe figurë etike në gravurën e Lucas Cranach (1512)
Trupi i përmbysur i Shën Simonit, martirizimi si dëshmi dhe figurë etike në gravurën e Lucas Cranach (1512)
Në një botë të ngarkuar me dhunë, ku trupat janë gjithnjë më të cenuar se besimet, një vepër grafike e vitit 1512 nga Lucas Cranach i Vjetri, “Martirizimi i Shën Simonit”, mbetet një nga dëshmitë më të forta të një përballjeje njerëzore që shkon përtej historisë, duke u kthyer në simbol universal të pathyeshmërisë. E përfshirë në ciklin monumental “Martirizimet e Dymbëdhjetë Apostujve”, kjo gravurë në dru (16.3 x 12.5 cm) është ruajtur sot në Metropolitan Museum of Art, New York, dhe në disa koleksione të tjera evropiane.
Gravura paraqet Shën Simonin, apostullin që, sipas traditës, pësoi një vdekje të përçudnuar: i varur për këmbët në një shtyllë dhe i prerë për së gjalli nga persekutorët paganë. Cranach zgjedh të përshkruajë momentin në çastin më tronditës të tij: trupi i varur me kokë poshtë, i tensionuar, i zhveshur nga dinjiteti tokësor, por i mbushur me një dinjitet të brendshëm hyjnor. Të pranishmit, figura me turbane, armë dhe veshje me tipare orientale, nuk janë thjesht personazhe, por arketipa të persekutuesit në ikonografinë e krishterë.
“Cranach e koncepton martirin jo si një viktimë të thjeshtë, por si një hero të heshtur, që i përgjigjet dhunës me një qëndrim të pathyeshëm shpirtëror.”
— Joseph Leo Koerner, “The Reformation of the Image”, 2004
Ky realizëm i zymtë nuk synon të gjenerojë sadizëm vizual, por të krijojë një teatri të besimit, ku skena e torturës është akti përfundimtar i një shpirti që refuzon të nënshtrohet. Përmes gjuhës grafike të linjave të forta dhe kontrasteve të theksuara, Cranach paraqet jo thjesht një trup që vuan, por një shpirt që ngrihet.
Në artin e martirizimit, pozicioni i përmbysur nuk është rastësor. Ai simbolizon mo-himin e lavdisë njerëzore, refuzimin e barazimit me Krishtin — një akt përulësie që e bën martirin jo imitim, por dëshmitar të vetvetes. Ashtu si Shën Pjetri, edhe Shën Simoni konsiderohet se ka kërkuar një kryqëzim të tillë, për të mos rënë në idolatri.
“Martirët e përmbysur janë përmbysje e botës — ata nuk janë viktima, por profetë të një realiteti tjetër.”
— E.H. Gombrich, “The Story of Art”, 1950
Ky pozicion i përmbysur e vendos shikuesin në një akt të papërshtatshëm: nuk mund të shikosh pa u ballafaquar me faktin se drejtësia njerëzore është kthyer mbrapsht, një përmbysje e rendit moral. Në këtë kuptim, vepra është një gjyq ndaj indiferencës së shikuesit, dhe një lutje e heshtur që dhimbja e tij të mos jetë e kotë.
Për t’i dhënë torturës një emër, Cranach përdor të zakonshmen e kohës: turbanë, veshje lindore, tipare “të huaja”. Kjo është pjesë e një retorike të gjerë vizuale që “orientalizon” dhunën, duke e vendosur jashtë kufijve të Perëndimit të krishterë, për të forcuar idenë e misionit shpëtimtar të Kishës.
“Në ikonografinë e periudhës së Reformës, dhuna shpesh lidhej me figurën e ‘tjetrit’: ose heretikun, ose të jashtmin. Kjo krijonte jo vetëm një ndarje morale, por një nxitje për besim të palëkundur.”
— From the Exhibition Catalogue, “Cranach: Artist and Innovator”, Royal Academy, 2020
Sidoqoftë, për ne sot, kjo skemë duhet lexuar me sy kritik: përtej qëllimit të saj fetar, ajo pasqyron edhe diskurset politike e kulturore të përplasjes me Osmanlinjtë, që në fillim të shek. XVI kishin hyrë në një fazë kërcënuese për Evropën Qendrore. Kësisoj, Cranach nuk flet vetëm për Simonin — ai flet për një botë në krizë, që përmes martirëve kërkon shpëtimin e vet.
Përtej mjeshtërisë teknike të gravurës në dru, një teknikë që Cranach e zotëronte mjeshtërisht në bashkëpunim me punishtet e Wittenberg-ut, kjo vepër qëndron si ikonë etike e përballjes njerëzore me dhunën. Nuk është thjesht art religjioz, por art që na konfronton me pyetjen: çfarë je i gatshëm të sakrifikosh për të vërtetën?
Martiri, në këtë kuptim, nuk është një figurë e largët fetare, por një simbol i të gjitha atyre shpirtrave që nuk u përkulën përballë tiranisë, qoftë ajo politike, ideologjike apo shpirtërore.
Referencat:
• Joseph Leo Koerner, The Reformation of the Image, University of Chicago Press, 2004
• E.H. Gombrich, The Story of Art, Phaidon Press, 1950
• Exhibition Catalogue: Cranach: Artist and Innovator, Royal Academy of Arts, London, 2020
• Metropolitan Museum of Art – Online Collection Entry for “The Martyrdom of Saint Simon”
• Christopher S. Wood, Albrecht Altdorfer and the Origins of Landscape, University of Chicago Press, 1993 (për kontekstin grafik gjerman të kohës)
Përgatiti: Albert Vataj
